مبلّغ و روحانى باید در تبلیغ، مطالب علمى و پاسخ هاى کامل به سۆالات و مسایل روز را دراختیار داشته باید باشد و با ادلّه کامل و مقنع پاسخ گوید.
 
هر کاری نیاز به آداب و شیوه خاصی دارد که اگر آن آداب مراعات و لحاظ شوند، آن عمل به نتیجه دلخواه و مطلوب می رسد. تبلیغ یکی از کارهای مهم و اساسی است که قطعا از این قانون و قاعده مستثنا نخواهد بود.

 
مبلّغ موفق کسی است که آداب و شیوه های تبلیغ را مراعات کند. در این نوشتار بر آنیم که به برخی از آداب تبلیغ از منظر مرحوم آیت الله مشکینی اشاراتی داشته باشیم.
 امید آنکه «مبلغان» مخلص و دلسوز با بهره بری از این نکته ها همراه با تجربه ها و اندوخته های خویش تبلیغ موفقی داشته باشند.
 
اخلاص در تبلیغ
 
اولین نکته که هر مبلّغی باید به آن توجه داشته باشد، اخلاص در عمل است.
امر به معروف و نهى از منکر أعلى الفرائض است. اکمل الفرائض است. افضل الفرائض است. و بهما قوام الفرائض.
سفر مبلغ انجام رسالت الهى است.
 
و از کسى که به قصد حج مى رود مأجورتر است. در این سفر باید قصدْ خالص و هدف تنها خداوند باشد. باید در دیدگاه مبلغان، انجام وظیفه و تبلیغ «ما انزل اللّه» اصل و مهم و ثمرات مادى تبلیغ فرع و حاشیه باشد.
 
قربةً الى الله برود. هدفش الله باشد. درد دین داشته باشد. دلش براى دین بسوزد، براى اسلام بسوزد که از هر طرف هزارها دشمن به آن حمله کرده «بدأ الاسلام غریباً وسیعودُ غریباً».(1)
 
دل سوزى در تبلیغ
 
اگر مبلّغی بخواهد موفق باشد، در هدایت مردم باید دلسوز باشد؛ یعنی واقعا هدایت مردم به عنوان یک خواسته مهم و واقعی برای او مطرح باشد. وقتی چنین شد، قطعا هم تلاش بیشتری می کند و هم سعی می کند با آنان با مهربانی و نرمی برخورد کند.
 
آیت الله مشکینی در این زمینه فرموده‏اند:
«فلعلّک باخعٌ نفسک على آثارهم ان لم یۆمنوا بهذا الحدیث أسفاً.» (2)
 
پیامبر آن چنان براى هدایت و اصلاح آنان دل سوزى مى فرمودند و تأکید و اصرار داشتند، کأنَّهُ مى خواستند خودشان را هلاک کنند که چرا اینها هدایت نمى شوند.
 
روحانیان نیز مبلغینى هستند که مى خواهند مانند رسول اللّه انجام وظیفه کنند، پس باید درباره هدایت دیگران همین قدر حساس باشند.
 
شکرگزارى براى توفیق
 
«تخلَّقوا باخلاق اللّه»(3)روحانى اگر در تبلیغ موفق شد و توانست که تأثیرگذارى کند، خداوند را سپاس گوید، سپاسگزارى و شکر براى توفیقات، از اخلاق نبى اکرم(ص) است.
 
یکى از تقصیرهاى ما قصور در شکر است؛
فکیف اشکرک الهى والشکر لک یحتاج الى شکر وکلّ ما قلت لک الحمد وجب لى أن أقول لذلک لک الحمد؛ فماندرى ما نشکر أجمیل ما تنشر ام قبیح ما تستر ام عظیم ما ابلیت و اولیت ام کثیر ما منه نجیت وعافیت.»
 
خدایا مرا تعظیم فرمودى و به حوزه علمیه وارد کردى و در زىِّ شریف روحانیان درآوردى و به افتخار تبلیغ دینت مشرف فرمودى.
 
«الهى هب لى کمال الانقطاع الیک وأنر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک حتى تخرق ابصار القلوب حجب النور».(4)
خدایا توفیقم ده که حجاب هاى نور را هم پاره کنم، قبل از حجاب نور، حجاب ظلمت است. حجاب ظلمت چیست؟ گناهان زیاد است که حاجب مى شود بین بنده و بین ارادة الله. در حوزه ها «بحمدالله» حجاب ظلمت کم است.
 
 امّا حجاب نور داریم، حلال ها حجاب است. هواى نفس حل ال، حجاب است. حب خوردن و پوشیدن، تمتعات و زینت هاى دنیا و خانه و امکانات رفاهى، اینها حجاب است، از خداوند بخواهیم اگر از پاره اى امکانات محروم ماندیم، دنیا برایمان تنگ نشود.
 
آشنایى با مسایل فکرى و فرهنگى
 
مبلّغ و روحانى باید در تبلیغ، مطالب علمى و پاسخ هاى کامل به سۆالات و مسایل روز را دراختیار داشته باید باشد و با ادلّه کامل و مقنع پاسخ گوید.
 
تواضع شرط توفیق
 
در روایت هست: «ثلاثة تورث المحبّة: الدّین والتواضع والبذل»(5) اگر دین مبلغ قوى و محکم باشد، همه او را دوست خواهند داشت: «إنّ الذین آمنوا وعملوا الصالحات سیجعل لهم الرّحمن وُدّاً(6)
 
روحانى و مبلّغ باید متواضع باشد، فروتن باشد، هیچ وقت، خودش را حساب نکند، با مردم متواضعانه رفتار کند.
در جلسات و منبرها، بخشى از وقت را باید به بیان احکام شرعى و فقهى اختصاص داد.
 
قطع طمع از مردم یکى از جهات خوب است. مبلّغ نباید طمعى در مردم داشته باشد، طمعش به خدا باشد و از او بخواهد. روایتى از امام صادق(ع) نقل است که مى فرمایند:
ثلاثة هنّ فخرالمۆمن وزیَّنهُ فى الدّنیا والآخرة؛ الصلاة فى آخر اللیل ویأسه مما فى ایدى الناس وولایة الامام من آل محمد(ص). (7)
 
تقویت مبانى دینى و حب ولایت
 
یکى از وظایف روحانى، این است که بین مردم و اهل بیت(علیهم السلام) رابطه ایجاد کند. حضرت امام حسن عسکرى(ع) در تفسیرى که به ایشان منسوب است مى فرمایند:
«رحمه الله امرأً اخذ بأیدى ایتامنا واوصلهم الینا».
 
خداى رحمت کند آن بنده اى را که دست یتیمان ما را بگیرد و به ما برساند، آقا یتیمان شما چه کسانى هستند؟ شیعیانى که مسایل دینى را نمى دانند. آنهایى که آشنا به معارف نیستند، آنهایى که آگاهى شان به اصول و فروع دین کم است.
 
 و خوشا به حال آن مبلّغ و واعظ ى که مردم را به اهل بیت(علیهم السلام) نزدیک کند و خود نیز به اهل بیت(علیهم السلام) نزدیک باشد و با آنان رابطه داشته باشد.
 
تبیین مسایل مهم سیاسى
 
گرچه کمبود اساسى در زمینه مسایل دینى است امّا در عین حال آگاهى دادن در امور اجتماعى و سیاسى نیز لازم و ضرورى است. آشنایى و تبیین قانون اساسى به ویژه اصول مهم و اساسى آن لازم است.
 
استکبار با اصل صد و پنجم قانون اساسى در ستیز و مخالفت است، براى این که حکومت اسلامى و شرعیّت نظام و شرعیّت قانون اساسى و شرعیّت نظام ادارى کشور، وابسته به وجود رهبر است.
 
مبلّغان با منطق به مردم بگویند و بفهمانند، آنهایى که مى گویند دیانت از سیا ست جدا است چه مى گویند؟ اسلام منهاى روحانیّت یعنى چه؟ یعنى بیمارستان منهاى دکتر، اگر دکترها را از بیمارستان بیرون ببرند، مى شود بیمارستان منهاى دکتر، در چنین وضعى این دیگر بیمارستان نیست، مى شود غسالخانه، اسلام منهاى روحانیّت معنایش این است.
 
خدا به محمد(ص) و اهل بیتش(علیهم السلام) دل هاى ما را به نور علم و ایمان منوّر بفرماید. (8)
طلب یاری از خداوند و تغافل؛ احترام به دیگر مبلّغان؛ استمداد از دیگران؛ سخنان مختصر و مفید و کلام گویا و روشن از دیگر شرایط و آداب تبلیغی است که یک مبلغ خوب باید به آنها توجه داشته باشد.
________________________________________
پی نوشت‏ها:
1.    بحارالانوار، ج25، ص136.
2.    سوره کهف(18): 6.
3.    بحارالانوار، ج61، ص129.
4.    مفاتیح الجنان، مناجات شعبانیه.
5.    بحارالانوار، ج74، ص229.
6.    سوره مریم(19): 96.
7.    بحارالانوار، ج75، ص107.
8.    برگرفته از مجلّه پیام حوزه. شماره 21، بهار 1378.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله مشکینی