از نظر مقام معظم رهبری امروز حوزه علمیه از زمان خودش خیلی عقب است. این عقب افتادگی، حوزه‌های مختلفی از علوم از جمله فقه، فلسفه، كلام، حقوق و حتی اخلاق را شامل می‌شود.

 
مثال اسب و اتومبیل
 
مقام معظم رهبری بارها هشدار داده‌اند كه حوزه امروز، از زمان خود عقب افتاده است. ایشان در بیاناتشان این معضل را با ذكر مثالی اینگونه تبیین می‌كنند:
 
امروز حوزه علمیه از زمان خودش خیلی عقب است. حساب یك ذره و دو ذره نیست. مثل این است كه دو نفر سوار بر اسب، در وادی‌ای همراه یكدیگر بروند و یكی اسبش از دیگری تندروتر باشد و آنكه اسبش كندروتر است، بعدا به اتومبیل دست پیدا كند.
 
 طبیعی است آنكه اسبش تندروتر است، به گرد او هم نمی‌رسد. الان وضعیت اینگونه است. در حال حاضر امواج فقه و فلسفه و كلام و حقوق دنیا را فرا گرفته است. ما وقتی به خودمان نگاه می‌كنیم می‌بینیم با زمان خیلی فاصله داریم.
 
كم كاری در زمینه تألیف كتب اخلاقی
 
ایشان با استناد به نقل قول یكی از علما كه به سفر فرنگ رفته بود، این عقب افتادگی حوزه امروز از زمان را حتی به حوزه اخلاق نیز تسری می‌دهند و چنین می‌فرمایند:
 
حتی در اخلاق هم اینگونه است. یكی از اعلام حوزه – ادام الله بقائه – كه الان در اینجا تشریف دارند، چند سال قبل از این، سفری به انگلستان كرده بودند و در آنجا كتابخانه‌ای را دیده بودند. به من فرمودند:
 
«یك طبقه از این كتابخانه، كتاب‌های اخلاقی بود كه فرنگی‌ها در چند سال اخیر نوشته‌اند!».
 
ایشان با انتقاد شدید از كم كاری حوزه امروز، در زمینه تألیف كتب اخلاقی، نسبت به كارهای مطالعاتی گسترده‌ای كه غربی‌ها در این زمینه انجام داده‌اند، پرسشهایی صریح را مقابل حوزویان قرار می‌دهند:
 
در این چند سال حوزه علمیه قم، چند كتاب اخلاق بیرون داده است؟ یك هزارم آن، یك ده هزارم آن و به گمانم هنوز هم كمتر از این مقدار  باشد.
 این تازه اخلاق است و می‌دانید غرب با اخلاق سر آشتی ندارد. البته كتب اخلاقی آنها بیشتر، فلسفه اخلاق و رد اخلاق و بیان اخلاق غیر معنوی و اخلاق مادی است.
ما بعد از معراج السعادة و جامع السعادة در حوزه‌هایمان چه كتابی نوشته‌ایم؟ البته بعدها در چند سال اخیر، چند كتاب اخلاق نوشته شده است؛ چیزی كه بشود به عنوان یك كتاب علمی ارائه كرد.
 
كم كاری در زمینه علم حقوق
 
رهبر معظم انقلاب، مشابه همین انتقاد را در در زمینه علم حقوق نیز مطرح می‌كنند:
عین همین قضیه در حقوق هم مشاهده می‌شود. شما ببینید چقدر در باب حقوق مدنی، حقوق جزا و انواع و اقسام مباحث حقوقی، تحقیقات گوناگون شده است.
 
 این كار، هم در غرب و هم در دنیای اسلام غیر شیعه صورت گرفته است. ما در این زمینه‌ها انصافا باید بگوییم خیلی عقبیم. حال، این رشته تخصصی ماست و بیشتر تخصص حوزه‌ها تقریبا فقه است.
 
به حاشیه رفتن دروس كلام و عقاید در حوزه
 
حوزه‌های شیعی از دیرباز، نه تنها معارف و عقاید را جزو مسئولیتهای خویش می‌دانستند؛ بلكه با شبهات زمان خویش راه ارتباط می‌جستند، از آن به سرعت اطلاع می‌یافتند و در صدد نقد و دفاع بر می‌آمدند.
 
متكلمان حوزوی شیعی عقب تر از زمان خود نبودند؛ بلكه همپای شبهات عصر حركت كردند و در برابر هر تهاجم دفاعی متقن و سریع را عرضه داشتند.
 
نگاشته‌ها كلامی بزرگوارانی چون شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، عبدالجلیل رازی و …، نمونه صدق این دعوی است.
 
اما متأسفانه این شیوه ادامه نیافت و به ویژه در سده اخیر، معارف و عقاید و كلام، نقش محوری خود را در حوزه‌ها از دست دادند و چونان تفسیر و حدیث در حاشیه‌ی تحصیلی – درسی قرار گرفتند.
 
 این جابجایی موجب شد كه فراورده‌های حوزه‌های دینی – كه عمدتا فقها یا فقه پژوهان بودند – چندان دستی در معارف و عقاید دینی نداشته باشند و نهایت آنكه در سطح شرح بابی عشر و یا كشف المراد، مطالبی را خوانده و یا شنیده باشند.
 
مقام معظم رهبری در این زمینه می‌فرمایند:
ببینید دیگران چقدر در زمینه فلسفه و كلام و كلام جدید و فلسفه دین و مباحث دین شناسی و سایر زمینه‌ها، مطلب نوشته‌اند و چقدر كار كرده‌اند؟ ممكن است همه اینها غلط باشد اما بالاخره یك متاع فكری و موج فكری است كه بخشی از فضای ذهن جامعه را اشغال خواهد كرد.
 
شما در حال حاضر كجائید؟ چطور می‌خواهید با اینها مقابله كنید؟ كجاست آن عبدالجلیل رازی قزوینی كه النّقض مناسب این زمان را هم بنویسد؟ و نه یك كتاب، بلكه ده هزار كتاب در این زمینه‌ها نوشته بود.
 
عدم بهره مندی حوزه از امكانات سخت افزاری دنیای امروز
 
حضرت آیت الله خامنه‌ای (مد ظله العالی) دنیای امروز را دنیای امواج و كامپیوتر می‌دانند و بخشی از عقب افتادگی حوزه از زمان را مربوط به عدم بهره‌مندی از این ظرفیت‌های جدید می‌دانند و معتقدند:
 
امروز دنیا، دنیای امواج است. با امواج و كامپیوتر، همه مفاهیم از این طرف به آن طرف دنیا منتقل می‌شود. الان دورترین كتابخانه‌های دنیا می‌توانند در ظرف مدت پنج دقیقه، مطالب كتابی را كه در كتابخانه كنگره آمریكاست، روی صفحه كاغذ خود چاپ كنند.
 
 اینگونه، مطالب منتقل می‌شود. ما از این دنیا عقبیم، چرا این را منكر شویم. این یك عیب قطعی است كه حوزه امروز ما آن را دارد.
________________________________________
منابع:
-دفتر پیگیری فرامین و مطالبات مقام معظم رهبری از حوزه علمیه، تحول و بالندگی حوزه‌های علمیه در چشم انداز مقام معظم رهبری، ص 41-43،قم: بوستان كتاب، 1387
-دفتر مقام معظم رهبری، حوزه و روحانیت در آئینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ج2، ص285و 287، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1375