الف. حذف عوامل پريشاني افكار:

براي ايجاد تمركز حواس بايد كارهايي كه باعث تشتت افكار مي‌شود از بين برود مثل گرسنگي و تشنگي و بسياري از عوامل ديگر مانند اضطراب و خستگي. معمولاً چنين كسي نمي‌تواند ذهن خود را متمركز و حواس خود را جمع نمايد و هيچ گاه با وجود اين عوامل نمي‌تواند به حفظ بپردازد، بنابراين مراعات اين حالات براي انسان بسيار لازم است.

ب. انتخاب مكان مناسب:

يكي از عوامل مهمي كه در حفظ قرآن و بخاطر سپردن هر مطلب ديگري بايد مورد توجه قرار گيرد ودر تمركز حواس تأثير خاصي دارد مكان است، مكان حفظ بايد خلوت و بي‌سرو صدا و آرام باشد.
اگر قرار باشد در بين كار چند لحظه به راديو گوش كرده و يا با افرادي كه وارد اتاق مي‌شوند، صحبت كند و يا براي آشاميدن آب برخيزد و يا اينكه چند بار به تلفن جواب بدهد و يا متوجه مناظر مختلف كوچه، حياط و يا حتي اطاق شود، ديگر تمركز حواسي براي انسان باقي نمي‌ماند، بنابراين بايد حتي الامكان اين‌گونه عوامل را كاهش داده تا بتواند به راحتي و سهولت آيات را به خاطر بسپارد.
و نيز با توجه به اهميت نقش اكسيژن بر روي سهولت مغزي وفعاليت‌هاي فكري بايد از حفظ كردن در مكان‌هايي كه داراي هواي آلوده و يا دم كرده هستند، اجتناب كرده و از هواي سالم و آزاد استفاده كرد.

ج. وقت و زمان مناسب:

بهترين زمان براي يادگيري وحفظ قرآن، زماني است كه انسان آمادگي كافي و داني را دارد و نمي‌توان وقت خاصي را به اشخاص تحميل كرد كه فلان وقت فقط براي اين امر خوب و مناسب است.
امّا يكي از مناسب‌ترين اوقات براي به ذهن سپردن هر گونه مطلبي سحرگاهان است يعني صبح زود، قبل و يا بعد از نماز است، زيرا مناسب‌ترين حالات ذهن از نظر آمادگي براي فعاليت، هنگامي است كه فرد، ساعاتي قبل از آن، استراحتي كامل داشته باشد و نيز علاوه بر بدن انسان، طبيعت نيز از آرامش خاصي برخوردار است. به تجربه ثابت شده است آنان كه عادت به بيداري سحر و صبحگاهان دارند، افراد موفقي هستند.
سحرخيز باش تا كامروا باشي!
علامه شوشتري در اين باره چنين سروده است:
و البحث قد جرب في ابكار عندهم و الحفظ في الاسحار
و الكتب في اواسط النهار و الليل و النهار للتكرار
و الكل حال الجوع لا حال الشبع مجرب تاثيره فليتبع
و اختر محلاً خالياً من شاغل تحل فيه عقد المشاكل[1]
يعني:
صبح براي بحث كردن تجربه شده و، سحر براي حفظ كردن نزد اهل تجربه. و نوشتن در وسط روز و شب، و روز و شب براي تكرار و مباحثه. همه اين‌ها درحال گرسنگي بايد نه سيري، تاثير اين حالات تجربه شده تعبيت كن! براي خود محلي به دور از شلوغي برگزين، كه در آن مشكلات و مسائل حل شود.

مشكل بيداري سحرگاهان نيز فقط چند روز اوّل است و بعد از چند روز لذت و شيريني سحرخيزي بدست خواهد آمد، براي بيدار شدن نكات زير نيز مفيد است:
1. تلاوت آيه آخر سوره كهف.
2. خوردن غذاي سبك در اوّل شب.
3. خفتن در اوايل شب.
نكته ديگر اين كه روان شناسان معتقدند، بهتر است در ساعات ثابتي از شبانه روز، مطالب حفظ شوند، زيرا اگر اين كار هر روز در ساعت‌هاي مشخص و ثابت انجام گيرد، ذهن به ثبت و ضبط كردن در اين ساعات به خصوص عادت مي‌كند و در نتيجه سريع‌تر و با زحمت كم‌تري مي‌توان مطالب را حفظ كرد. البته بايد كه هيچ‌گاه نبايد پس از يك فعاليت سنگين ذهني و فكري به حفظ قرآن پرداخت.
نكته ديگر كه براي حضور قلب در نماز نيز سفارش شده و در اينجا نيز بسيار اهميت دارد اين است كه بايد هميشه پيش از حفظ كردن، دقايقي را به تخليه ذهن و افكار و مسائل مختلف اختصاص داد و نبايد بدون مقدمه مشغول حفظ قرآن شد، (به ويژه براي كساني كه دغدغه و دل‌ مشغولي‌هاي زيادي دارند).
نكته مهم ديگر تقسيم اوقات حفظ در طول شبانه روز است، از نظر علمي و تجربي نيز ثابت شده است كه اگر حفظ مطالب در فواصل زماني مختلف صورت گيرد، نتايج بهتري خواهد داشت تا اين كه اين كار متصل و يك باره انجام پذيرد.

مطالب مهم آخر اين كه چنين نيست كه در صورت نبودن بعضي از شرايط كار حفظ تعطيل شود، اصولاً محدوديت مطلق در زمان ومكان براي حفظ قرآن وجود ندارد ولي با وجود اين شرايط، پيشرفت انسان بيشتر و سرعت حفظ و سهولت آن افزايش پيدا خواهد كرد.

د. پرهيز از كارهاي غير ضروري

حفظ قرآن به فكر آرام و خالي بودن ذهن نياز دارد، كسي كه شبانه روز به كارهاي روزمره به ويژه كارهاي غير ضروري مشغول باشد، نمي‌تواند حواس خود را متمركز نمايد و اگر آياتي را حفظ نمايد، بزودي آن را فراموش خواهد كرد، بنابراين بايد فكر خودرا بر روي حفظ متمركز نمايد و دل مشغولي‌هاي خود را به فواصل برساند تا بتواند در اين زمينه توفيقات خوبي كسب نمايد.
چكيده بحث گذشته:
عوامل مهم و موثر درحفظ قرآن كريم:
1. انتخاب نوع قرآن.
2. استفاده از نوارهاي ترتيل.
3. نماز حفظ قرآن.
4. آشنايي با صرف و نحو و زبان عربي.
5. ايجاد تمركز حواس.

روش‌هاي تمركز حواس:
1. حذف عوامل پريشاني افكار.
2. انتخاب مكان مناسب.
3. پرهيز از كارهاي غير ضروري.

************
[1] . التحفه الرضويه، ص 213.

*************
منبع :
کتاب بهترین روش برای حفظ
_________________
با آرزوی تعجیل در فرج آقا امام زمان (عجل)